Literatura Młodej Polski

utwór liryczny o ściśle określonej budowie – 14 wersów ułożonych w 4 strofy (dwie pierwsze o charakterze opisowym, dwie kolejne mają charakter refleksyjny); liczba wersów w strofach jest różna w zależności od rodzaju – w sonecie włoskim to dwie zwrotki po 4 wersy i dwie zwrotki po 3 wersy

utwór prozatorski, który zawiera kilka wątków, rozbudowaną fabułę, opisy; o zdarzeniach opowiada narrator

[artur rębo] (1854–1891); francuski poeta z grupy tzw. poetów przeklętych; jako dziecko był dobrym uczniem; jako 20-latek uciekł z domu rodzinnego i przeniósł się do Paryża; gdzie być może przyłączył się do Komuny Paryskiej i został zgwałcony (o obu przypuszczeniach może świadczyć twórczość poety); odrzucił konwenanse, popadł w pijaństwo i ciągle pisał; przyjaźnił się z Paulem Verlainem, z którym też był w związku; mężczyźni szokowali Paryż, udali się też w podróż po Francji i na krótko do Londynu; w 1873 r. podczas pobytu w Brukseli mężczyźni się pokłócili – Verlaine postrzelił kochanka i został skazany na 2 lata więzienia; mężczyźni po raz ostatni spotkali się w Niemczech w 1875 r.; później Rimbaud porzucił pisanie, podróżował po Europie, zaciągnął się do armii, z którą dotarł na Jawę, po czym zdezerterował, aż w końcu osiadł w Adenie (Jemen); w 1884 r. założył w Etiopii firmę m.in. handlującą bronią; wrócił do Francji w 1891 r. z powodu nowotworu kolana; zmarł kilka miesięcy po amputacji nogi; jego życie i twórczość stały się legendarne; pierwsze utwory pisane w wieku 15 lat zostały uznane przez niektórych krytyków za arcydzieła; operował nowoczesnymi sposobami pisania, m.in. wierszem wolnym; przekraczał granice, posuwał się do bluźnierstwa

(1870–1959); pisarz, krytyk literacki, artysta; propagator nazwy Młoda Polska jako określenia epoki; był orędownikiem powrotu do postulatów romantycznych (nie znalazł jednak wielu zwolenników); krytycznie wyrażał się o filistrach; zarysował konflikt między pozytywistami a modernistami; za swojego największego oponenta uważał Stanisława Przybyszewskiego

[szarl bodlę] (1821–1867); francuski poeta zaliczany do tzw. poetów przeklętych; prekursor dekadentyzmu i symbolizmu; skandalista; jako sześciolatek stracił ojca; uczył się w Lyonie oraz w Paryżu (w 1839 r. został usunięty ze szkoły); w 1840 r. rozpoczął studia prawnicze; tworzył pierwsze utwory, obracał się w kręgu paryskiej bohemy; aby wyrwać go ze środowiska, rodzina wysłała go w podróż do Indii (nie dopłynął, statek się rozbił, a Charles wylądował na Mauritiusie); po powrocie do Europy otrzymał spadek po ojcu i zerwał kontakty z rodziną; wielokrotnie był oskarżany o obrazę moralności (zwłaszcza po wydaniu zbioru wierszy Kwiaty zła); manifestował bunt i odmienność strojem (lakierki, różowe rękawiczki, czerwony krawat), zażywał narkotyki, które fatalnie wpływały na jego zdrowie (rok przed śmiercią został przewieziony z Belgii do Paryża, ale był już sparaliżowany i nie mógł mówić); w swojej twórczości pisał o prostytucji, marginesie społecznym, używkach; jego poezja jest przepełniona poczuciem śmierci, brzydotą, obrazami zła, buntem, prowokacją

Esej Stanisława Przybyszewskiego; manifest założeń sztuki młodopolskiej. Przybyszewski postulował m.in. wyzwolenie sztuki od zadań innych niż estetyczne; sztuka to odtworzenie duszy we wszystkich jej przejawach; to religia, a jej kapłanem jest artysta stojący poza i ponad społeczeństwem oraz światem.

gatunek dramatu ukształtowany w 2. poł. XIX w.; zrywał z konwencją baśniową na rzecz realizmu, obiektywnego ukazania człowieka

(1857–1921); właśc. Maria Gabriela Janowska; aktorka, dramatopisarka, krytyczka sztuki; przedstawicielka naturalizmu; urodziła się w zamożnej rodzinie ziemiańskiej, pod której naciskiem w wieku 19 lat poślubiła młodego ziemianina – porucznika gwardii carskiej; chciała zostać aktorką – występowała w zespołach wędrownych, teatrzykach amatorskich; od 1879 r. grała w amatorskim teatrze w Warszawie; w 1881 r. odeszła od męża (małżeństwo unieważniono w 1888 r.), zerwała też kontakty z rodziną; w 1882 r. dostała angaż w teatrze w Krakowie i przyjęła pseudonim „Gabriela Zapolska”; w latach 1889–1895 przebywała w Paryżu, ale nie odniosła tam większego sukcesu; po powrocie do kraju starała się o angaż – w końcu udało jej się zatrudnić w krakowskim Teatrze Miejskim u Tadeusza Pawlikowskiego (często była krytykowana za swoją grę); przez swój temperament była skonfliktowana z reżyserami i aktorami; w 1904 r. zamieszkała na stałe we Lwowie, gdzie wraz z drugim mężem stworzyła teatr objazdowy; jako pisarka zadebiutowała w 1883 r. opowiadaniem Jeden dzień z życia róży; w swoich dramatach (m.in. w Moralności pani Dulskiej) krytykowała mieszczaństwo; w artykułach piętnowała antysemityzm; jej sztukom zarzucano niemoralność, a twórczości – zbyt duże rozproszenie

(1860–1926); poeta, dramaturg, tłumacz, krytyk literacki; urodził się w rodzinie wielodzietnej (miał trzynaścioro rodzeństwa); według przekazów jako dziecko został cudownie uzdrowiony dzięki religijności matki (sam też przez większość życia był bardzo religijny); już w młodym wieku pisał wiersze; uczył się w pruskich gimnazjach w Wielkopolsce; studiował filozofię i literaturoznawstwo na niemieckich uniwersytetach w Lipsku i we Wrocławiu; debiutował w 1889 r.; podejmował tematykę społeczną (np. cykl sonetów Z chałupy) z nutą reformatorską; w wieku 28 lat przeniósł się do Lwowa, gdzie obracał się w kręgach bohemy artystycznej i miał kontakt ze sztuką modernistyczną; był postrzegany jako dekadent i dandys, co odbiło się w jego twórczości rezygnacją z postawy aktywnej, nastrojami pesymistycznymi, przeświadczeniem o losie poddanym przeznaczeniu, o rozdarciu między dobrem a złem; w 1899 r. poetę zostawiła dla Stanisława Przybyszewskiego żona – Kasprowicz przeżył załamanie, stracił wiarę w siłę miłości, dobroć Boga, sens cierpienia (tomy Ginącemu światu, Salve Regina); w 1904 r. obronił doktorat na Uniwersytecie Lwowskim, a w 1909 r. objął tam specjalnie dla niego utworzoną katedrę literatury porównawczej; w 1911 r. ożenił się z młodziutką Marią Bunin – jego twórczość przepełnia od tego czasu poczucie harmonii, spokoju; w ostatnim okresie życia silniej związał się z Podhalem

Powieść Josepha Conrada, w której pisarz wykorzystał osobiste doświadczenia z wyprawy do Konga. Narrator przedstawia opowieść Marlowa [marloła] – kapitana, który na statku kampanii handlowej podróżuje w głąb Afryki. Zachodzi w nim przemiana i zaczyna rozumieć, że Europejczycy są zagrożeniem dla rdzennej ludności, a nie zbawcami niosącymi postęp. Ważną postacią opowieści jest Kurtz, pracownik kompanii, który popada w szaleństwo, przejmuje zwyczaje tubylców, okrutnie ich traktuje i wykorzystuje, wyzbywa się hamulców, które nałożyła na niego cywilizacja.

[dżozef konrad] właśc. Józef Teodor Konrad Korzeniowski (1857–1924); angielski pisarz polskiego pochodzenia; urodził się w rodzinie szlacheckiej zaangażowanej politycznie (jego ojciec brał udział w powstaniu styczniowym, został złapany, a rodzinę skazano na zsyłkę w głąb Rosji; ostatecznie na Ukrainę, gdzie matka zmarła na gruźlicę); w 1865 r. Józef trafił pod opiekę wuja Tadeusza Bobrowskiego, a po powrocie ojca zamieszkał z nim początkowo we Lwowie, a później w Krakowie aż do jego śmierci; 17-letni Józef wyjechał do Francji i zaciągnął się na statek (odwiedził m.in. Karaiby i Amerykę Południową, co później wykorzystał w swoich utworach); borykał się z problemami z obywatelstwem – jako poddany cara w wieku poborowym nie mógł bez zgody rosyjskich władz pracować na statkach floty francuskiej, co sprawiło, że popadł w długi i podjął próbę samobójczą; dzięki pomocy wuja zaciągnął się na statek brytyjski (był m.in. w Australii, Azji); zdał egzamin na pierwszego oficera); w 1886 r. uzyskał obywatelstwo brytyjskie, a w 1888 r. otrzymał dowództwo statku „Otago”; w 1890 r. wyruszył do Konga (podróż wpłynęła na jego zdrowie, stała się też przyczyną depresji); w 1894 r. uzyskał zwolnienie z marynarki, zamieszkał w Anglii i rozpoczął pracę pisarską; jako jeden z pierwszych opisywał egzotyczne rejony, które znał z licznych podróży; w 1896 r. założył rodzinę; przez większość życia miał trudności finansowe i był niepewny swojego statusu społecznego, chociaż pod koniec życia ofiarowano mu tytuł szlachecki (nie przyjął go); myślał też o powrocie do kraju, ale zbyt wiele łączyło go z Anglią (o sprawach polskich pisał w publicystyce); twórczość Conrada wymyka się jednoznacznej klasyfikacji – w swoich utworach podejmował rozważania na temat granic moralnych i ich przekraczania, wyborów w sytuacjach ekstremalnych, dobra, zła, solidarności (takim uniwersalnym refleksjom sprzyjało umiejscowienie akcji większości utworów na morzu, w egzotycznym otoczeniu)

(1865–1940); młodopolski poeta, dramaturg, pisarz; przyrodni brat Włodzimierza Tetmajera; kuzyn Tadeusza Boya-Żeleńskiego; studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego; zadebiutował w 1886 r.; zdobywał liczne nagrody literackie; wydał osiem serii Poezji, z których druga (1894 r.) jest uznawana za datę otwierającą Młodą Polskę; dużo czasu spędzał w górach, wędrował po szlakach, czego efektem był m.in. cykl opowiadań Na skalnym Podhalu; był honorowym członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego, a taternicy jedną z przełęczy nazwali Przełęczą Tetmajera; od 1895 r. cierpiał na neurastenię (postać nerwicy); ok. 1910 r. osiadł w Zakopanem, po I wojnie przeniósł się do Krakowa, a później do Warszawy; interesował się sporem polsko-czechosłowackim o granicę w Tatrach i brał udział w przygotowaniach do plebiscytu na Spiszu i Orawie; w 1937 r. obchodzono 50-lecie jego twórczości; w ostatnich latach życia ze względu na pogarszający się stan zdrowia (utrata wzroku, choroba umysłowa) wycofał się z życia społecznego i kulturalnego; przez współczesnych był postrzegany jako bywalec wytwornych salonów, bohater romansów; jako Poeta został uwieczniony w Weselu Wyspiańskiego; swoją twórczością wywarł duży wpływ na kulturę – pisał poezję, dramaty (m.in. Zawisza Czarny), powieści, opowiadania

Zbiór wierszy Charlesa Baudelaire'a wydany w 1857 r. w Paryżu. W utworach powracają motywy dobra i zła, Boga, szatana, erotyki. Poetę oskarżono o obrazę moralności, nałożono na niego grzywnę i nakazano usunięcie 6 wierszy (pominął je w drugi wydaniu, ale dodał nowe).

(1878–1957); poeta, tłumacz, publicysta; był synem czeskiego cukiernika; studiował prawo, filozofię, romanistykę na Uniwersytecie Lwowskim; w czasie studiów brał udział w życiu literackim, zetknął się też z pismami Nietzschego, co wpłynęło na jego światopogląd i twórczość; na przełomie XIX i XX w. uczestniczył w literackich spotkaniach lwowskiej grupy Płanetnicy (poznał tam m.in. Jana Kasprowicza); przed I wojną światową przebywał we Francji i Włoszech, a w czasie wojny – w Charkowie; po wojnie zamieszkał w Warszawie; od 1933 r. był wiceprezesem Polskiej Akademii Literatury; lata okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej spędził w Warszawie, a pierwsze lata po wojnie – w Krakowie; był wielokrotnie odznaczany nagrodami państwowymi i nominowany w 1950 r. do Literackiej Nagrody Nobla; dbał o prywatność (w późnym okresie starości spalił niemal całą prywatną korespondencję); jego twórczość ma cechy współczesnego klasycyzmu, harmonię często zastępuje skłonność do przeciwieństw, a młodopolski dekadentyzm został wyparty przez afirmację życia; jest nazywany poetą trzech epok i poetą codzienności

Powieść Josepha Conrada. Tytułowy bohater jest oficerem na Patnie. Statek ulega uszkodzeniu w wypadku, a po ocenie Jima kapitan i reszta załogi decydują, że opuszczą tonącą jednostkę bez informowania pasażerów, ponieważ jest za mało szalup ratunkowych. Jim waha się, już kiedyś w przeszłości strach sprawił, że postąpił haniebnie. W przypływie tchórzostwa skacze do szalupy przekonany, że okręt zatonie. Okazuje się jednak, że statek ocalał, a jego załodze wytoczono proces, na którym zjawia się tylko Jim. Zostaje pozbawiony patentu, a dzięki Marlowowi, z którym się zaprzyjaźnia, dostaje posadę agenta portowego. Wciąż nie może zapomnieć o hańbie. Marlow wysyła go do odległego Patusanu, gdzie Jim ma szansę na odkupienie – zaczyna nowe życie, próbuje zaprowadzić pokój, a po pewnym czasie przeciwstawić się hersztowi piratów Brownowi (namawia radę Patusanu, aby wypuścić złoczyńców, co kończy się fatalnie). Jim czuje się odpowiedzialny za czyny Browna i ginie z rąk przywódcy Patusanu, któremu Brown zabił syna.

Dramat autorstwa Gabrieli Zapolskiej (premiera w 1906 r.). Sztuka piętnuje mieszczańską moralność, którą uosabia główna bohaterka – pani Aniela Dulska, właścicielka kamienicy, żona zahukanego Felicjana, matka dwóch nastoletnich córek – wyzwolonej Hesi i skromnej Meli – oraz buntowniczego Zbyszka, który wdaje się w romans ze służącą Hanką. Dulska robi wszystko, aby w oczach ludzi uchodzić za osobę moralną, wyrozumiałą, szczodrą, obytą w świecie, ale w rzeczywistości jest okrutna, bezduszna, małostkowa; chce zatuszować fakt, że Hanka zaszła w ciążę (na sam romans przymykała oko, była wręcz zadowolona, że syn nie włóczy się po kawiarniach); daje Hance pieniądze w zamian za milczenie; wyrzuca z mieszkania lokatorkę, niedoszłą samobójczynię, ze względu na skandal (pod kamienicą stała karetka, co mogło sprowokować plotki); ostatecznie wypadki układają się po jej myśli: Hanka odchodzi, a więc groźba skandalu zostaje zażegnana.

Wiersz Charlesa Baudelaire'a, w którym konwencja erotyku zostaje brutalnie przełamana naturalistycznym opisem zwierzęcego truchła. Poeta miesza erotykę z brzydotą. Snuje refleksję o tym, że piękno przemija. Stosuje zabiegi, które uruchamiają zmysły czytelnika: wzrok, zapach. Sięga po kontrasty.

[pol werlen] (1844–1896); poeta francuski z grupy tzw. poetów przeklętych; po ukończeniu szkoły średniej pracował w służbie cywilnej; pisał już jako nastolatek, ale debiutował w 1867 r.; był alkoholikiem; porzucił żonę i syna dla Arthura Rimbauda  (związek zakończył się kłótnią, w wyniku której Verlaine postrzelił kochanka); w więzieniu nawrócił się na katolicyzm; po zwolnieniu podróżował po Anglii, gdzie pracował jako nauczyciel, pisał wiersze (zakochał się w jednym ze swoich uczniów, a po jego nagłej śmierci wrócił do Francji); pod koniec życia cierpiał biedę i coraz bardziej pogrążał się w alkoholizmie; jego twórczość jest określana jako impresjonistyczna – wzorował swoje wiersze na muzyce, cechuje je muzykalność

dłuższy utwór wierszowany; w jego ramach może być tworzona fabuła lub jakaś dłuższa refleksja (poemat może mieć różne odmiany), ciąg opisów

(1878–1911); filozof, publicysta, młodopolski krytyk literacki i teatralny; znany głównie jako autor Legendy Młodej Polski – podsumowania działalności artystów młodopolskich; Brzozowski uważał, że twórczość artystyczna jest pewnym rodzajem uczestnictwa w życiu społecznym (nie jest oderwana i niezależna jak głosili m.in. artyści „Chimery”) – postulował zaangażowanie artysty w najważniejsze problemy

(1868–1927); dramaturg, pisarz, poeta, członek bohemy, dekadent; od 1889 r. przebywał w Berlinie (zapisał się na studia architektoniczne i medyczne, ale ich nie ukończył – za kontakty z ruchem robotniczym został wydalony z uczelni); obracał się w kręgach artystycznych (poznał m.in. Edvarda Muncha); w Berlinie pracował dorywczo, pisał (m.in. eseje inspirowane myślą Nietzschego), był współzałożycielem czasopisma berlińskiej bohemy „Pan”; związał się z Martą Foerder – miał z nią troje dzieci, lecz nie interesował się ich losem (odrzucona kobieta popełniła samobójstwo, będąc w czwartej ciąży); w 1893 r. poślubił Dagny Juel, norweską pianistkę, z którą miał dwoje dzieci; Przybyszewski wdawał się w liczne romanse – dla niego Jadwiga Kasprowiczowa rozwiodła się z mężem; wokół Przybyszewskich skupiało się życie artystyczne; w 1898 r. objął redakcję krakowskiego „Życia” i stał się kluczową postacią Młodej Polski; w 1906 r. z Jadwigą przeniósł się do Monachium; po wojnie mieszkał kolejno w Toruniu, Zakopanem, Bydgoszczy, Gdańsku, ostatecznie otrzymał propozycję pracy z kancelarii prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i zamieszkał w Warszawie; aby się utrzymać, jeździł po Polsce z odczytami o literaturze; pod koniec życia wrócił w rejony rodzinne na Kujawy; nawrócił się też na katolicyzm; twórczość, a przede wszystkim osobowość Przybyszewskiego uczyniły z niego legendę już za życia

(1869–1907); dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt; jego ojciec był rzeźbiarzem; po śmierci matki wychowywało go wujostwo Stankiewiczowie (gościło u nich wielu artystów i naukowców); kształcił się w krakowskim gimnazjum św. Anny (nauczano tam w języku polskim, przywiązywano wagę do historii i tradycji polskich), gdzie poznał m.in. Józefa Mehoffera, Lucjana Rydla; po maturze zapisał się na wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego i rozpoczął studia w Szkole Sztuk Pięknych (jej dyrektorem był wówczas Jan Matejko); po 1890 r. podróżował (Włochy, Szwajcaria, Francja, Niemcy, Czechy), w tym czasie intensywnie malował i pisał dramaty; w 1894 r. wrócił na stałe do Krakowa (zaprojektował wówczas i częściowo wykonał polichromię w kościele Franciszkanów, podjął współpracę z Teatrem Miejskim jako autor dekoracji); w 1897 r. współtworzył Towarzystwo Artystów Polskich „Sztuka”, a rok później pracował w tygodniku „Życie” na stanowisku kierownika artystycznego; w 1900 r. ożenił się z chłopką Teodorą Teofilą Pytko; w tym samym roku był gościem na weselu Lucjana Rydla, które zainspirowało go do napisania dramatu Wesele i przyniosło mu sławę; w 1906 r. objął profesurę krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych; zmarł na kiłę; jego pogrzeb stał się manifestacją narodową

Wiersz Arthura Rimbauda postrzegany przez artystów jako manifest symbolizmu. Statek handlowy zerwał się holownikom i wypłynął na szerokie wody. Jest miotany falami i najprawdopodobniej czeka go zatonięcie. Statek może symbolizować artystę, który zrywa z dotychczasowym życiem, obmywa go woda, znajduje się na granicy życia i śmierci, zatraca się.

(1864–1925); prozaik, publicysta, dramaturg; czterokrotnie nominowany do Literackiej Nagrody Nobla; pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej; jako dziewięciolatek uczył się przez rok w szkole przygotowawczej, a następnie w Męskim Gimnazjum Rządowym w Kielcach; zadebiutował w 1882 r.; ze względu na trudności finansowe i początki gruźlicy ukończył szkołę bez matury; dalszą naukę kontynuował w Instytucie Weterynarii, gdzie zetknął się z ruchem socjalistycznym; w 1889 r. porzucił naukę i zaczął pracę jako guwerner; w 1892 r. wyjechał do Szwajcarii, gdzie zatrudnił się w bibliotece w Muzeum Narodowym Polskim w Rapperswilu (tam napisał m.in. Syzyfowe prace); po powrocie do kraju pracował na stanowisku pomocnika bibliotekarza w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej w Warszawie; dzięki sukcesom wydawniczym (m.in. powieści Popioły) pisarz na rok zamieszkał w Zakopanem i zajął się tylko pisaniem; od czasu rewolucji 1905 r. angażował się w działalność organizacji demokratycznych i socjalistycznych; zainicjował powstanie Uniwersytetu Ludowego oraz kursów dokształcających; w latach 1909–1912 mieszkał z rodziną w Paryżu; w 1913 r. założył nową rodzinę; po wybuchu I wojny światowej zgłosił się do Legionów Polskich, ale nie brał udziału w walkach; wrócił do Zakopanego, gdzie m.in. z Janem Kasprowiczem stworzył Organizację Narodową; był też prezydentem Rzeczypospolitej Zakopiańskiej; po wojnie zamieszkał w Warszawie, gdzie prowadził ożywione życie literackie i społeczne (działał m.in. w sprawie przyłączenia powiatów nadwiślańskich do Polski); w 1925 r. założył polskiego oddział PEN Clubu i był jego pierwszym prezesem; w swoich utworach poruszał kwestie społeczne (los najuboższych)

Wiersz Paula Verlaine’a. Porusza kwestie autotematyczne. Poeta postuluje wyzwolenie sztuki z wszelkich więzów, w tym wersyfikacji. Poezja powinna płynąć wolna z głębi duszy i być odbierana sercem, intuicyjnie, a nie za pomocą umysłu. Słowa mają działać jak muzyka – wywoływać nastrój, działać na emocje.

(1874–1941); tłumacz, pisarz, poeta, satyryk, działacz społeczny; studiował medycynę, ale prowadził też hulaszczy tryb życia (hazard, alkohol); popadł w długi, które chciał spłacić wojskowym stypendium (musiał je potem odsłużyć w armii austro-węgierskiej, ale przez symulowanie choroby psychicznej został zwolniony ze służby); nieodłączny towarzysz Przybyszewskiego, zakochany w jego żonie; pracował jako lekarz w Szpitalu św. Ludwika w Krakowie; kiedy pojechał na stypendium do Paryża, zafascynował się francuską literaturą (dokonał licznych jej przekładów); po powrocie w 1906 r. pisał teksty do literackiego kabaretu „Zielony Balonik”; w 1919 r. zrezygnował z pracy lekarza i przyjął stanowisko recenzenta w krakowskim „Czasie”; od 1922 r. mieszkał w Warszawie, gdzie m.in. był kierownikiem literackim w Teatrze Polskim, a także w latach 30. kierował kliniką promującą świadome macierzyństwo; po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa; popierał agresję radziecką na Polskę (jego zdaniem przyniosła kres zacofanej Polsce szlacheckiej); został zamordowany przez Niemców wraz z grupą lwowskich profesorów

(1867–1925); pisarz, laureat Literackiej Nagrody Nobla; rodzice chcieli, aby został organistą, ale odmówił; dużo podróżował po Europie i podejmował się różnych zajęć (uczył się krawiectwa, pracował jako aktor, urzędnik na kolei); z pisania utrzymywał się od 1894 r.; w 1900 r. miał wypadek na kolei, a dzięki sfałszowanej notatce uzyskał wysokie odszkodowanie; w 1924 r. otrzymał za Chłopów Literacką Nagrodę Nobla, ale zły stan zdrowia sprawił, że nie zdążył jej odebrać; angażował się w kwestie narodowowyzwoleńcze i polityczne (w 1925 r. wstąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”); pisał w nurcie realizmu z elementami naturalizmu; do jego największych dzieł, oprócz Chłopów, należy Ziemia obiecana, której akcja toczy się w Łodzi, gdzie trzech głównych bohaterów (Polak Karol Borowiecki, Niemiec Max Baum i Żyd Moryc Welt) zakłada fabrykę włókienniczą

(1861–1944); poeta, tłumacz, krytyk; urodził się w rodzinie szlacheckiej; studiował we Włoszech, Francji, w Czechach, Anglii; był redaktorem modernistycznego warszawskiego „Życia” oraz „Chimery”; w dwudziestoleciu międzywojennym był ministrem kultury i sztuki; spopularyzował twórczość Cypriana Norwida; tłumaczył poezję m.in. Rimbauda

łączenie wrażeń odbieranych różnymi zmysłami, np. kolorów ze smakiem lub dźwiękiem