Adam Mickiewicz Lilije (Ballady i romanse)

[łiliam szekspir] (1564–1616); angielski dramatopisarz, poeta i aktor; wiele elementów biografii jest niepewnych (pewne, że urodził się w miejscowości Stratford nad rzeką Avon; miał żonę Annę Hathaway i trójkę dzieci); uznawany za dramaturga wszechczasów; związany z teatralną Trupą Lorda Szambelana; doceniany przez władców – w 1603 r. król Jakub I ogłosił zespół teatralny Szekspira Trupą Królewską; nie zachował się żadnen rękopis sztuk – podstawę współczesnych wydań stanowi zbiór z 1623 r. opracowany przez aktorów z trupy; na scenach polskich Szekspir pojawił się dopiero w 1798 r. (Hamlet w reż. W. Bogusławskiego)

(1798–1855); najwybitniejszy polski poeta romantyzmu; urodził się w Zaosiu koło Nowogródka (pogranicze Białorusi i Litwy) w zubożałej rodzinie szlacheckiej; dzieciństwo i młodość spędził na Litwie i w Rosji, dojrzałe lata na emigracji (od 1834 r. osiadł na stałe w Paryżu); jego życie i twórczość dzieli się na pewne okresy: wileńsko-kowieński do 1823 r. (wtedy m.in. nieszczęśliwie zakochał się w Maryli Wereszczakównie, debiutował tomem Ballady i romanse, napisał II i IV cz. Dziadów, Grażynę, był członkiem tajnego Towarzystwa Filomatów do aresztowania i zsyłki w głąb Rosji), rosyjski do 1827 r. (był w Petersburgu, Odessie, na Krymie, w Moskwie; napisał m.in. Sonety krymskie, Konrada Wallenroda), emigracyjny do śmierci (w obawie przed aresztowaniem opuścił Rosję, podróżował po Europie, słuchał wykładów Hegla, poznał Goethego, był w Szwajcarii i Rzymie, skąd próbował się bez skutku dostać do kraju na wieść o powstaniu listopadowym; w Dreźnie napisał Dziady cz. III; później zamieszkał w Paryżu – ożenił się z Celiną Szymanowską, wykładał literaturę klasyczną w Lozannie w Szwajcarii i w Collège de France w Paryżu, był zwolennikiem idei Towiańskiego i przez pewien czas kierował Kołem Sprawy Bożej, czym naraził się władzom francuskim, które zawiesiły jego wykłady; angażował się w politykę – m.in. formowanie polskiego legionu we Włoszech i polskich oddziałów w Turcji; zmarł w Stambule na cholerę)

utwór synkretyczny z pogranicza liryki (nastrojowość), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi); sensacyjna fabuła była osnuta wokół tajemniczych i cudownych wydarzeń; realizm przenika się z fantastyką

[fryderyk sziler] (1759–1805); niemiecki poeta, dramatopisarz, historyk, teoretyk teatru; przedstawiciel niemieckiego preromantyzmu (Sturm und Drang [szturm und drang]); zdobył wykształcenie prawnicze i medyczne, ale jego pasją była literatura; debiutował dramatem Zbójcy (protest przeciwko tyranii i stosunkom społecznym); przyjaźnił się z Goethem; był wszechstronnie utalentowany: pisał utwory literackie, rozprawy naukowe, tłumaczył dzieła Wergiliusza, Szekspira

[dżordż gordon bajron] (1788–1824); angielski arystokrata i poeta; prowadził burzliwe życie; wiele podróżował (m.in. Portugalia, Hiszpania, Albania), czego efektem był uznany poemat dygresyjny Wędrówki Childe Harolda [czajld harolda] (wcześniejsza twórczość Byrona spotkała się z krytyką); z racji odziedziczonego tytułu lorda zasiadał w Izbie Lordów, gdzie wygłaszał kontrowersyjne i barwne przemówienia; jego liberalne poglądy i swobodne życie (przypisywano mu liczne romanse) skłoniły go do opuszczenia Wielkiej Brytanii na zawsze – pomieszkiwał w Szwajcarii, we Włoszech; angażował się w działalność konspiracyjno-powstańczą, m.in. w czasie antytureckiego powstania w Grecji; twórczość i życie poety przyczyniły się do stworzenia bohatera bajronicznego – samotnika skłóconego ze światem, którego życie otacza aura tajemniczej zbrodni, namiętnego, choć nieszczęśliwego kochanka, miłośnika egzotyki, buntownika i powstańca

nurt w angielskiej literaturze preromantycznej objawiający się nawiązaniami do średniowiecza, nastrojem grozy i tajemniczości, obecnością fantastyki (zjawy, upiory, wampiry); bohater to samotnik, zbrodniarz szukający zemsty

[johan wolfgang gete] (1749–1832); niemiecki poeta preromantyzmu; zdobył wykształcenie prawnicze, ale rozczarowany realiami zawodu porzucił tę profesję; sławę przyniosły mu wydane w 1774 r. Cierpienia młodego Wertera, w które wplótł wątki autobiograficzne; od 1775 r. przebywał w Weimarze – pracował w administracji; tworzył poezje, powieści, opowiadania, dramaty

[szturm und drank] preromantyczny okres tzw. burzy i naporu: bunt przeciwko racjonalizmowi, intuicja, uczuciowość, młodość, zainteresowanie folklorem i twórczością Szekspira; bohaterem – wybitna jednostka skłócona ze społeczeństwem i konwenansami