Płyty litosfery
Litosfera tylko z pozoru jest jednolita i nieruchoma. W rzeczywistości przypomina puzzle. Składa się z fragmentów czyli płyt. Jest 7 dużych płyt i kilkanaście mniejszych. Płyty litosfery dzielą się na:
- oceaniczne,
- kontynentalne.
Ruchy płyt litosfery
Płyty litosfery są w nieustannym ruchu. Niektóre przesuwają się nawet o kilkanaście cm rocznie.
Płyty mogą się:
- rozsuwać,
- zderzać,
- przesuwać względem siebie.
Przyczyny ruchu płyt litosfery – prądy konwekcyjne
Przyczyną ruchu płyt litosfery są prądy konwekcyjne. Co to jest?
Jak przebiegają prądy konwekcyjne?
- Najgorętszą częścią Ziemi jest jądro. Jego temperatura wynosi od 4500°C do 6000°C.
- Ciepło z jądra przenika do płaszcza Ziemi i sprawia, że magma w płaszczu Ziemi ma różną temperaturę.
- Magma bliżej jądra jest cieplejsza niż magma bliżej skorupy ziemskiej.
- Różnica temperatury magmy sprawia, że cieplejsza magma wędruje od strony jądra w kierunku skorupy ziemskiej.
- Bliżej skorupy ziemskiej, czyli na mniejszej głębokości, magma się ochładza i opada z powrotem w głąb Ziemi, w stronę jądra.
- Bliżej jądra Ziemi magma znowu się ogrzewa i ponownie wędruje w kierunku skorupy ziemskiej, potem znowu opada i tak bez końca. Krótko mówiąc, magma zatacza kręgi, które można narysować na przekroju Ziemi.
![GIF. Prądy konwekcyjne w płaszczu Ziemi.](https://dtf1hz3qqlprg.cloudfront.net/data/copy/b6adb639a78751c72d7afecb56e6bf69-a391d1ac673b73cce52c370a8afa963a.gif)
Co się dzieje na granicach płyt litosfery?
Na granicach płyt litosfery, gdzie płyty się ze sobą stykają, mogą zachodzić różne procesy geologiczne.
Z tego powodu strefy styku płyt można podzielić na 2 rodzaje:
- strefy ryftów,
- strefy subdukcji.
![Grafika. Strefy subdukcji i strefa ryftów na granicach płyt litosfery.](https://dtf1hz3qqlprg.cloudfront.net/data/scale-2400/6c798f3c42d7ff1e001b904bbe931997.jpg-440ae475f46717fb859b40987b3d079d.webp)
1. Strefy ryftów
Przyczyna → strumienie magmy wędrujące z głębi Ziemi docierają płycej, do litosfery, gdzie się rozdzielają i płyną na boki.
- Miejsca rozrywania litosfery są widoczne na powierzchni ziemi jako wąskie i długie pęknięcia, czyli ryfty.
- Ryfty są na tyle głębokie, że wypływa nimi magma z płaszcza Ziemi.
- Na powierzchni magma zmienia się w lawę, która krzepnie i tworzy nową skorupę ziemską.
- Nowa skorupa ziemska rozpycha płyty litosfery.
- W środkowej części ryftu wypływają kolejne porcje lawy, z których powstają następne fragmenty nowej skorupy ziemskiej.
Skutek → po obu stronach pęknięcia/ryftu tworzą się z lawy podmorskie wzniesienia – grzbiety śródoceaniczne.
Przykład: Grzbiet Śródatlantycki (w tym Islandia).
![Strefa ryftu](https://dtf1hz3qqlprg.cloudfront.net/data/scale-2400/044cfbdc0cd059988565b8d4096601a0.png-1519fa0fe803df221c9a9fa8d8857c33.webp)
![Strefa ryftu](https://dtf1hz3qqlprg.cloudfront.net/data/scale-2400/3f6266c62bc106a53b734e2fcc864c0f.png-e180e73f2897fba75ed6fc441a1b7717.webp)
2. Strefy subdukcji
Przyczyna → strumienie magmy opadają w głąb płaszcza Ziemi i wciągają płytę oceaniczną coraz głębiej. Płyta oceaniczna zbudowana z twardych skał w głębi płaszcza topnieje, a twarde skały zamieniają się w magmę.
Skutek → na powierzchni ziemi powstają:
- rowy oceaniczne – na dnie oceanu,
- łańcuchy górskie – na lądzie.
Przykład: Rów Atakamski + Andy u zachodnich wybrzeży Ameryki Płd.
![Strefa subdukcji](https://dtf1hz3qqlprg.cloudfront.net/data/scale-2400/ac5e8e25984c2ecaa6826f02a33b169d.png-5cb3e258c1327c983248ff5cf6ee6427.webp)
![Strefa subdukcji](https://dtf1hz3qqlprg.cloudfront.net/data/scale-2400/d49c220e5bc27250ccf1320b8aca7fcf.png-f9aff840bc5092831ed931cfedcdc050.webp)
procesy wewnętrzne
• powstawanie gór,
• ruchy epejrogeniczne (lądotwórcze),
• procesy plutoniczne,
• wulkanizm,
• trzęsienia ziemi.
Procesy endogeniczne kształtują powierzchnię Ziemi niejako „od środka”.
litosfera
1. jedna z powłok Ziemi, zbudowana ze skał,
2. element budowy wnętrza Ziemi – warstwa zbudowana ze skorupy ziemskiej oraz zewnętrznej części płaszcza górnego Ziemi.